De mooie zomeravond heeft er ongetwijfeld toe bijgedragen dat van de zestien aanmelders voor het Duurzame Café over duurzame gezondheidszorg de helft niet kwam opdagen. Zij kozen er wellicht voor om in de open lucht aan hun gezondheid te werken. Maar in een café is het met een kleine groep ook heel gezellig en de uitwisseling van ideeën was er niet minder om. En wie er niet bij was, heeft echt wat gemist. Daarom een kleine impressie om die schade in te halen.
Effectief maar beperkt
Bram Tjaden, onze inleider, is, na 25 jaar als huisarts met een eigen praktijk te hebben gewerkt, nu vooral werkzaam als arts in gevangenissen en de GGZ. Zijn ervaring met de westerse gezondheidszorg is dat het voornamelijk ziekte-zorg is. Artsen worden opgeleid om met ziekte om te gaan en gezondheid wordt gedefinieerd als de afwezigheid van ziekte. Ziektepreventie krijgt wel aandacht, maar veel artsen twijfelen of dit wel hun taak is. Hij haast zich te zeggen dat die ziekte-zorg in de regel zeer professioneel en effectief is, m.n. bij meer acute problematiek, maar dat het een te beperkte blik op gezondheid is. Zijn ervaringen hebben hem ertoe gebracht om actief te worden binnen de Academy for Integrative Medicine, het opleidingsinstituut voor integrale geneeskunde.
Gewijzigde Leefstijl
Tussen 1980 en 2020 is de gemiddelde leeftijd van ons Nederlanders flink gestegen. Tegelijkertijd is het aantal ziektevrije jaren afgenomen van 55 in 1980 naar 48 in 2020. Dat heeft vooral te maken met onze gewijzigde leefstijl waardoor er veel meer chronische ziekten als diabetes en COPD zijn ontstaan.
Begrip, invloed en zingeving
In de traditionele geneeskunde wordt een strikt onderscheid gemaakt tussen het lichaam en de geest. Dat is volgens Bram, en wetenschappers met hem, een misvatting. Eén van die wetenschappers is Aaron Antonovsky, die zich als stress-onderzoeker verdiept heeft in de manieren waarop mensen reageren op trauma’s. Hij ontdekte dat twee mensen die hetzelfde trauma hebben meegemaakt, bijvoorbeeld de holocaust, daar zo verschillend op kunnen reageren, dat de één daarna voor de rest van zijn leven een wrak is en de ander een gelukkig en gezond leven leidt. Hij ontdekte drie belangrijke factoren, die bepalen, hoe stressvol je als mens een trauma ervaart. Allereerst is het belangrijk dat je begrijpt wat er om je heen gebeurt, dat je het kunt plaatsen. Daarnaast moet je in de gelegenheid zijn om je leven voldoende zelf te managen, je eigen keuzes te maken. En ten derde is het belangrijk dat je jouw leven als zinvol ervaart. Als één of meer van deze drie factoren ontbreken, reageer je op de stress met één van de drie natuurlijke, maar voor de gezondheid minder effectieve reacties: vechten, vluchten of bevriezen.
Slachtoffer zijn is een keuze
Een andere medicus, die het effect van trauma’s onderzocht is de psychiater Bessel van der Kolk. Zijn boek “Traumasporen” was tot het uitbreken van corona een matig succes, maar is sindsdien een bestseller in Amerika. Klaarblijkelijk leidt het nutteloos thuis zitten tot reflectie over het eigen leven en dus ook tot massale aankoop van boeken die daarbij van dienst zijn. In het boek beschrijft van der Kolk de lichamelijke veranderingen die optreden bij trauma’s en het verwerken daarvan. Bram noemt in dit verband ook Edith Eger, die in haar boek De Keuze haar persoonlijke lessen over de verwerking van de holocaust beschrijft: “Lijden is universeel, slachtofferschap is optioneel”.
Positieve gezondheid
Het idee, dat gezondheid niet de afwezigheid van ziekte is, is door Machteld Huber uitgewerkt in het begrip ‘positieve gezondheid’. Zij presenteert een spinnenweb met zes pijlers voor positieve gezondheid (zie afbeelding). Door middel van een vragenlijst kun je zelf vaststellen hoe het met jouw gezondheid is gesteld op deze zes pijlers. De vragenlijst is gratis beschikbaar op internet.
Zelfherstellend vermogen
Voor Bram zijn voor een nieuwe kijk op gezondheid twee aspecten heel belangrijk, namelijk autonomie (in hoeverre kun je zelf vorm geven aan je leven) en verbinding (verbinding met anderen, maar ook met de natuur). Een belangrijk begrip in de natuur is het ‘zelfherstellend vermogen’. In hoeverre kan een organisme of een systeem zichzelf na schade herstellen. Verschillende geneeswijzen maken dankbaar gebruik van dit zelfherstellende vermogen.
Acceptatie
In de dialoog naar aanleiding van Bram’s verhaal komt van alles langs. Deelnemers geven elkaar tips hoe je beter bij je gevoel kunt komen. En we constateren dat het vermogen om de gebeurtenissen om ons heen te accepteren als een gegeven ook bijdraagt aan positieve gezondheid. Ook dat is immers een keuze.
Duurzame gezondheid
Concluderend: wat is duurzame gezondheidszorg? Bram gaf hierop geen direct antwoord. Je denkt misschien al gauw aan de milieu-impact van medicijnen, plastic handschoenen en mondkapjes. Maar hoofdzaak is toch de gezondheid zelf. Doe je best om integraal duurzaam gezond te blijven. Ik moet hierbij denken aan de oproep die stewardessen altijd doen tijdens de ‘safety instructions’ bij aanvang van een vlucht: “zet eerst zelf je zuurstofmasker op en pas dan dat van je kind”. Wie duurzaam gezond blijft, kan ook duurzaam een positieve invloed uitoefenen op zijn leefomgeving.